Η Ελλάδα είναι η γενέτειρα της Δημοκρατίας

*του Γρηγόρη Γιοβανόπουλου

Δεν είναι η Ελλάδα η γενέτειρα της Δημοκρατίας» δήλωσε ο πρώην πρόεδρος της Γερμανίας Ρόμαν Χέρτσογκ!  «Ως γενέτειρα της Δημοκρατίας θεωρώ την Ελβετία και την Αγγλία και όχι την Ελλάδα».   Αυτά δήλωσε μεταξύ άλλων ο πρώην πρόεδρος της Γερμανίας Ρόμαν Χέρτσογκ στο πλαίσιο συνέντευξής του στην εφημερίδα Der Handelsblatt.

Οι δηλώσεις αυτές έγιναν όταν κάποιος δημοσιογράφος μίλησε ίσως για «κάποιο μπόνους» της Ελλάδας ως γενέτειρας της Δημοκρατίας σε σχέση με τις διαδικασίες ένταξής της στις ευρωπαϊκές δομές και τις οικονομικές της αδυναμίες. Μιλώντας στην Handelsblatt, ο πρώην Πρόεδρος της Γερμανίας έκανε την καθιερωμένη σύγκριση Ελλάδας – Τουρκίας δείχνοντας την πατροπαράδοτη γι αυτούς προτίμηση στη δεύτερη για την οποία είπε πως δεν συνάδουν κάποια (μικρο)πράγματα (ανθρώπινα δικαιώματα, θρησκεία ,δημοκρατικοί θεσμοί κ.τ.λ.) 

Ο δημοσιογράφος σ’αυτό το σημείο ρώτησε μήπως η Ελλάδα δικαιούνταν κάποιο «μπόνους» ως γενέτειρα της Δημοκρατίας και ο αγέρωχος Γερμανός  απάντησε: «Ως γενέτειρα της δημοκρατίας θεωρώ την Ελβετία και την Αγγλία και όχι την Ελλάδα» .Ανέφερε επίσης (ίσως με «γερμανικό» θυμό) πως θεωρεί αδικαιολόγητη την κριτική που ασκείται από τις χώρες του Νότου προς την Γερμανία, σε ό,τι αφορά την πολιτική διάσωσης.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη η άποψη αυτή είναι πλειοψηφούσα στη γερμανική κοινωνία, δεν εξέφρασε κάτι περίεργο ο πρώην Πρόεδρός τους. Ο λαός που αιματοκύλισε τον κόσμο δύο φορές δείχνοντας απίστευτη αγριότητα όχι μόνο στους δυστυχείς κατακτημένους αλλά και στους πιο ιστορικούς λαούς όπως είναι οι Έλληνες και οι Εβραίοι, μάλλον δεν μπορεί να σκεφτεί αλλιώς. Για τους Γερμανούς η «Ελλαδίτσα» ήταν αυτή που τους χάλασε τα σχέδια και τις δύο φορές και ίσως αυτό υποσυνείδητα δεν ξεχνιέται. Ξεχνούν όμως άλλα πράγματα , ασήμαντα γι αυτούς , σημαντικά όμως για την Ελλάδα και τις χώρες του Νότου. Αναφέρομαι στη διάσκεψη για το χρέος της Γερμανίας που έγινε το 1953 όπου η μικρή και κατεστραμμένη από αυτούς Ελλάδα «κούρεψε» το χρέος της Γερμανίας, στο κατοχικό δάνειο το οποίο αναγνώριζε ακόμη και ο Αδόλφος Χίτλερ ή τις πολεμικές επανορθώσεις για τις κατεστραμμένες υποδομές της χώρας. Όσο σημαντικά κι αν είναι αυτά αναλύθηκαν αλλά και θα ειπωθούν ξανά και ξανά για να θυμίζουν την αδυναμία ή την ανικανότητα της πολιτικής ηγεσίας να διεκδικεί για τη χώρα αυτά που της ανήκουν.

Στόχος όμως αυτού του κειμένου δεν είναι να ασχοληθεί με τα οικονομικά στοιχεία αλλά αν ευσταθεί ο ισχυρισμός του π. Προέδρου της Γερμανίας ότι η Ελλάδα δεν είναι γενέτειρα της Δημοκρατίας. Βέβαια υπήρξαν και κάποιοι που ως «βασιλικότεροι του βασιλέως» προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τον κ. Χέρτζογκ (γιατί άραγε;) λέγοντας πως η Δημοκρατία στην Αρχαία Ελλάδα δεν ήταν «πλήρης» καθώς υπήρχαν οι δούλοι και δεν ψήφιζαν οι γυναίκες. Θυμηδία προκαλούν όλα τούτα καθώς αβίαστα συγκρίνονται καταστάσεις και μεγέθη παραβλέποντας κάποιες «ασήμαντες δεκάδες αιώνων».

Ποια σκοπιμότητα  (αμάθεια; Ημιμάθεια; Ανοησία;) μπορεί  να εξυπηρετεί κανείς υποστηρίζοντας πως επειδή δεν υπήρχαν τα δικαιώματα των γυναικών το πολίτευμα της Αθήνας τον 5^ο αιώνα π. Χ. δεν ήταν «κανονική» Δημοκρατία. Ας δούμε όμως αρχικά  που βρισκόταν οι πρόγονοι των σημερινών επιλησμόνων Γερμανών όχι τον 5^ο αιώνα π. Χ. που δημιουργήθηκε ο μεγαλύτερος πολιτισμός του αρχαίου κόσμου , αλλά 5 αιώνες αργότερα όταν και έχουμε τις πρώτες πληροφορίες γι’ αυτούς από τον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα αρχικά  στο έργο του  de Bello Gallico, βιβλίο VI, παρ. 21-22 και από τον Γάιο Κορνήλιο Τάκιτο  στο έργο του De origine et situ Germanorum 

  

Ο Καίσαρας γράφει γι’ αυτούς: Οι συνήθειες των Γερμανών διαφέρουν πολύ απ' αυτές των Γαλατών, αφού δεν έχουν δρυΐδες για να προΐστανται των θρησκευτικών τελετών, ούτε πολυνοιάζονται για θυσίες. Για θεούς έχουν μόνο όσους βλέπουν με τα μάτια τους και επιζητούν την εύνοιά τους - τουτέστιν τον Ήλιο, τη Φωτιά και τη Σελήνη (...) Περνούν όλη τους τη ζωή στο κυνήγι και τον πόλεμο. Από παιδιά εκπαιδεύονται στην εργασία και τις κακουχίες (...) Οι φυλές αυτές θεωρούν μέγιστη δόξα, να ρημάζουν τις γειτονικές περιοχές και να τις κάνουν μη κατοικήσιμες. Πιστεύουν ότι έτσι αποδεικνύουν την αξία τους, με το να διώχνουν τους γείτονές τους και κανείς να μην τολμά να πατήσει εκεί. Επίσης πιστεύουν ότι μ' αυτόν τον τρόπο θα είναι πιο ασφαλείς, μιας και απομακρύνουν τον κίνδυνο ξαφνικών εισβολών.    

— Ιούλιος Καίσαρ, de bello Gallico

O Ρωμαίος ιστορικός  Γάιος Κορνήλιος Τάκιτος γράφει για τους Γερμανούς τον 1ο αιώνα μ.Χ.: Η χώρα, αν και παρουσιάζει πού και πού διαφορές, σε γενικές γραμμές είναι ή φοβερή εξαιτίας των δασών ή απαίσια εξαιτίας των ελών … … Έχουν αυτοί και κάτι τραγούδια, που όταν τα τραγουδούνε εξάπτουν τις ψυχές τους, μα και το αποτέλεσμα της μελλούμενης μάχης προμαντεύουν. Γιατί, λέγοντάς τα, είτε προξενούν τρόμο στους εχθρούς είτε τρομάζουν οι ίδιοι. Δεν επιδιώκεται τόσο η εντύπωση αρμονίας φωνητικής όσο η εντύπωση ανδρείας. Κυρίως, γίνεται προσπάθεια να επιτευχθεί σκληρότητα ήχου, θόρυβος διαπεραστικός, με το να βάζουν τις ασπίδες μπροστά μπροστά στο στόμα τους, για να εξογκώνεται η φωνή, να γίνεται πιο γεμάτη, πιο βαριά με την αντήχηση … Όποτε δεν ξανοίγονται σε πόλεμο, περνούν τον καιρό τους όχι τόσο σε κυνήγια όσο σε απραξία, παραδομένοι στο φαΐ και στον ύπνο. Καθένας από αυτούς τους πολύ πολύ γενναίους και πολεμικούς με τίποτε δεν ασχολείται. Έχει εγκαταλείψει τη φροντίδα για το σπίτι, τους εφέστιους και τους αγρούς στις γυναίκες, στους γέρους και σε οποιονδήποτε ανίσχυρο στην οικογένεια. Αποχαυνώνεται, και είναι θαυμαστή αυτή η αντινομία της φύσης όπου οι ίδιοι άνθρωποι από τη μια τόσο αγαπούν την απραξία κι από την άλλη τόσο μισούν τη γαλήνη …

Χαίρονται με τα δώρα, όμως ούτε αυτά που χάρισαν υπολογίζουν ούτε μ’ αυτά που έλαβαν νιώθουν υποχρέωση … Ένοπλοι, πηγαίνουν στις δουλειές τους και όχι λιγότερο συχνά σε συμπόσια. Δεν είναι ντροπή για κανέναν να ενώσει τη μέρα με τη νύχτα πίνοντας. Οι συχνοί καβγάδες, όπως πάντα ανάμεσα σε πιωμένους, σπάνια τελειώνουν με βρισιές, πιο πολύ καταλήγουν σε σκοτωμούς και τραυματισμούς …

… Για ποτό διαθέτουν έναν χυμό από κριθάρι ή στάρι, που παρουσιάζει μία ζύμωση κάπως ανάλογη με εκείνη του κρασιού. Αυτοί που κατοικούν κοντά στις όχθες αγοράζουν και κρασί. Οι τροφές είναι απλές: καρποί άγριοι, κυνήγι νωπό ή γάλα πηγμένο. Την πείνα τους την ικανοποιούν χωρίς προετοιμασίες και ορεχτικά. Όμως για τον πόθο του πιοτού δε δείχνουν την ίδια εγκράτεια. Αν ήθελες να ενθαρρύνεις την επιθυμία τους για ποτό προσφέροντας τόσο κρασί όσο τραβάει η καρδιά τους, θα νικιόντουσαν εξίσου εύκολα από τα ελαττώματά τους όσο κι από τα όπλα … … Η σύναψη δανείου και η έντοκη παράτασή του είναι κάτι το άγνωστο. Έτσι φυλάγεται κανείς καλύτερα, παρά αν κάτι τέτοιο ήταν απαγορευμένο … … … Στις κηδείες καμιά ματαιότητα — αυτό μονάχα τηρείται: Να καίονται τα σώματα των επιφανών ανδρών με ορισμένου είδους ξυλεία. Τον τάφο τον ψηλώνει το χορτάρι. Τη δύσκολη και κοπιαστική τιμή ενός μνημείου δεν τη θέλουν. Τη θεωρούν βαριά για τους πεθαμένους. Κοπετούς και δάκρυα τα εγκαταλείπουν γρήγορα, τον πόνο όμως και τη θλίψη σιγά σιγά. Στις γυναίκες ταιριάζει το πένθος, στους άνδρες η ενθύμηση.

Cornelius Tacitus, Γερμανία

Αυτά για τους προγόνους των επικυρίαρχων της Ευρώπης. Ας δούμε όμως τι έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες πολλούς αιώνες νωρίτερα και αν αυτό το πολίτευμα που εφηύραν ήταν η Δημοκρατία. Κατά τον 6^ο αιώνα π.Χ. στην Αθήνα επικρατούσε ένα τιμοκρατικό πολίτευμα το οποίο διέπονταν από τους νόμους του Δράκοντα και των προηγούμενων «θεσμοθετών». Το πολίτευμα αυτό μετά από αγώνες του αθηναϊκού λαού εξελίχτηκε στην αθηναϊκή Δημοκρατία.    Οι "πατέρες  αυτής της δημοκρατίας", , ήταν ο Σόλων, ο Κλεισθένης και ο Εφιάλτης.

Ο Σόλων ήταν ο πρώτος που αναμόρφωσε ριζικά τους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς στην Αθήνα (594-593 π.Χ.). Με μια σειρά από επαναστατικά επανορθωτικά μέτρα, που όλα μαζί ονομάστηκαν "σεισάχθεια" (απόσειση βαρών) επανέφερε την κοινωνική γαλήνη:

ακύρωσε τις οφειλές προς το δημόσιο ή ιδιώτες.

κατάργησε το δανεισμό "επί σώμασιν" (δουλοποίηση εν αδυναμία αποπληρωμής χρέους).

απελευθέρωσε όσους πολίτες είχαν δουλωθεί και αμνήστευσε τα αδικήματα που επέφεραν απώλεια των πολιτικών δικαιωμάτων.

Στο καθαρά πολιτικό επίπεδο (όπου ενεργοί πολίτες ήταν μόνον όσοι ανήκαν στις δύο ανώτερες τάξεις των "ευγενών") έδωσε πολιτικά δικαιώματα και στην τελευταία τάξη, τους "θήτες" (ανειδίκευτους εργάτες, θα λέγαμε σήμερα).

έδωσε στην εκκλησία του δήμου το δικαίωμα εκλογής αρχόντων και καθιέρωσε την τακτική σύγκλησή της.

ίδρυσε λαϊκά δικαστήρια με δικαίωμα προσφυγής σ' αυτά όσων δεν ήθελαν να δικαστούν από τους άρχοντες και έδωσε δικαίωμα στους πολίτες να κινούν δίκη κατά οποιουδήποτε (και άρχοντα) που βλάπτει οποιονδήποτε (και δούλο).

Ήταν, ασφαλώς, πολλές και ριζοσπαστικές οι αλλαγές αυτές. Και δίκαια θεωρήθηκε από πολλούς ο Σόλων ως "πατέρας της δημοκρατίας" (ο Αριστοτέλης γράφει ότι -από τον Σόλωνα "αρχή δημοκρατίας εγένετο"). Ωστόσο, το πολίτευμα παρέμενα τιμοκρατικό. Στις ανώτατες δημόσιες θέσεις εκλέγονταν μόνο πρόσωπα από τις δύο ανώτερες τάξεις των ευγενών ("πεντακοσιομέδιμνοι" και "ιππείς") ενώ από τις υπόλοιπες δύο τάξεις, οι μεν "ζευγίτες" ήταν εκλόγιμοι μόνο σε κατώτερες αρχές ενώ οι "θήτες" σε καμία.

Ο Κλεισθένης ήταν αυτός που μεταρρύθμισε ριζικά το αθηναϊκό πολίτευμα (508-507 π.Χ.) και σφράγισε το δημοκρατικό του χαρακτήρα. Προχώρησε σε τρία, καίρια πολιτικά επίπεδα. Στα θεμέλια της πολιτείας, περιόρισε τη δυνατότητα επηρεασμού των ασθενεστέρων πολιτών.       Στη διοίκηση, μετέφερε στη λαϊκή Βουλή (και το εκάστοτε πρυτανεύον τμήμα της) τις εξουσίες των αρχόντων. Στην κορυφή, απογύμνωσε από όλες τις εξουσίες τον "επώνυμο άρχοντα" (πρόεδρο ή πρωθυπουργό, για τα σημερινά δεδομένα), ένα πρόσωπο φύσει και θέσει πολύ ισχυρό που κυρίως προερχόταν από τους ευγενείς .

Χώρισε τους Αθηναίους σε 10  φυλές οι οποίες είχαν  ίσο περίπου αριθμό εκλογέων  και περιλάμβαναν πολίτες από το "άστυ" (Αθήνα, Πειραιάς και προάστια), την "παραλία" (Σαρωνικός και Νότιος Ευβοϊκός) και τη "μεσογαία" (εσωτερικό). Κκάθε φυλή αναλάμβανε την "πρυτανεία" (διακυβέρνηση θα λέγαμε σήμερα) για το 1/10 του έτους, δηλαδή για 36 περίπου ημέρες..

Ο Κλεισθένης έδωσε όλη την εξουσία στην Εκκλησία του Δήμου. Από αυτήν εκλέγονταν και οι δέκα στρατηγοί που διοικούσαν όχι μόνο το στρατό αλλά και το ίδιο το κράτος. Επιπρόσθετα, η βουλή των 400, όργανο που θέσπισε ο Σόλωνας αντικαταστήθηκε από νέα βουλή με 500 βουλευτές. Αυτοί εκλέγονταν κάθε χρόνο με κλήρο 50 από κάθε φυλή. Έτσι, όλοι οι πολίτες είχαν πιθανότητα να γίνουν κάποτε βουλευτές. Έργο της βουλής ήταν να προετοιμάζει τα θέματα που θα συζητούσε η Εκκλησία του δήμου. Επίσης, ο Κλεισθένης, για να προστατέψει το νέο πολίτευμα, καθιέρωσε τον οστρακισμό.  Κάθε πολίτης έγραφε πάνω σε ένα κομμάτι από σπασμένο αγγείο (όστρακο) το όνομα του πολιτικού που θεωρούσε πιο επικίνδυνο για τη δημοκρατία. Μετρούσαν κατόπιν τα όστρακα και εξόριζαν για 10 χρόνια όποιον είχε συγκεντρώσει 6 χιλιάδες όστρακα με το όνομά του.

-Με τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη διαμορφώθηκε ο βασικός κορμός της αθηναϊκής δημοκρατίας. Η εκκλησία του δήμου όχι μόνον απορρίπτει η τροποποιεί τις προτάσεις των αρχόντων και δέχεται προτάσεις πολιτών, αλλά και επικυρώνει ή ακυρώνει θανατικές καταδίκες δικαστηρίων, ακόμη και του Αρείου Πάγου. 

-Η Βουλή διευρύνεται (500 μέλη, 50 από κάθε φυλή) και, πέραν της προβουλευτικής της αρμοδιότητας, αναλαμβάνει, σε σύμπραξη με τους άρχοντες, και τη διοίκηση (συγκυβέρνηση) της πολιτείας. Δίνονται πολιτικά δικαιώματα σε νέους πολίτες, θεσπίζεται ο "οστρακισμός". Τόσο οι φυλές όσο και οι δήμοι αποκτούν διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, με δική τους εκκλησία, αιρετές/κληρωτές αρχές, περιουσία, ταμείο και αρχεία.

-Η Κλεισθένεια δημοκρατία είναι πια ολοκληρωμένη κατά τα δύο από τα τρία θεμέλια βάθρα της: η "ισηγορία" (ισότητα λόγου και έκφρασης γνώμης) και "ισονομία" (ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων) έχουν εξασφαλιστεί. Πάσχει μόνο το τρίτο βάθρο: η "ισοκρατία" (ισότητα ισχύος των πολιτών).

Αυτό το έλλειμμα θα το καλύψει  ο Εφιάλτης, αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης. Αφαίρεσε  από τη Βουλή του Αρείου Πάγου (462 π.Χ.) όλες τις πολιτικές αρμοδιότητες και τις επιμέρισε  στην Εκκλησία, τη Βουλή και την Ηλιαία (το δικαστικό σώμα). Και μάλλον πλήρωσε για το εγχείρημα αυτό με την ίδια τη ζωή του (δολοφονήθηκε ένα χρόνο μετά), δίνοντας έτσι πρόωρα τη θέση του στον Περικλή.

Ο Άρειος Πάγος, που ήταν σώμα παλαιότατο και με τεράστιο κύρος ("σεπτό συνέδριο" και "της πολιτείας φυλακή" κατά τον Αριστοτέλη), με απροσδιόριστες (μη νομοθετημένες) και εκτεταμένες εξουσίες απαρτιζόταν από ισόβια μέλη των δύο ανωτέρων κοινωνικών τάξεων χάνει οριστικά τη δύναμή του. Θεσπίζεται επίσης και η περίφημη "γραφή παρανόμων" και  η δημοκρατία ολοκληρώνεται. Γίνεται "άκρακτος" (αμιγής, ανόθευτη). Ο λαός γίνεται κυρίαρχος σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής ζωής. Χωρίς την έγκρισή του τίποτε δεν μπορεί να γίνει. Από εκεί και πέρα, αναλαμβάνει ο Περικλής να ενισχύσει τη δημοκρατία με όσους θεσμούς ακόμη χρειάζεται, για την εύρυθμη λειτουργία της.

Θα αναφέρω ενδεικτικά κάποιους δημοκρατικούς θεσμούς  της Αθηναϊκής Δημοκρατίας για να κάνουμε μια σύγκριση με τα σημερινά δημοκρατικά πολιτεύματα. Θεμελιώδη χαρακτηριστικά της αθηναϊκής δημοκρατίας των κλασικών χρόνων είναι η ελευθερία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ισοπολιτεία. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν και ελέγχονται απ' ευθείας από το λαό, το σώμα της Εκκλησίας του δήμου. Και οι αρχές είναι προσιτές σε κάθε πολίτη.

Όλες οι αρχές είναι κληρωτές, με εύλογη εξαίρεση ελάχιστες ειδικές αρχές (στρατηγοί, ταμίες) που είναι αιρετές αλλά και ανά πάσα στιγμή ανακλητές. Η γνώμη όλων βαραίνει το ίδιο. Και όλες οι αρχές είναι πολυπρόσωπες. Έτσι η πολιτική εξουσία διασπείρεται όχι μόνο στις διάφορες αρχές αλλά και στα πρόσωπα που υπηρετούν σε καθεμιά απ' αυτές. Καμία αρχή, κανένας δημόσιος λειτουργός δεν μπορεί, εκμεταλλευόμενος την πρόσκαιρη συμμετοχή του στην κατανομή της εξουσίας, να συγκεντρώσει μεγάλη και, κυρίως, ανεξέλεγκτη δύναμη. Τέλος, είναι υποχρεωτική η εναλλαγή των προσώπων στις διάφορες αρχές. Με εξαίρεση τους στρατηγούς (βλ. πιο κάτω), δεν επιτρεπόταν να υπηρετήσει εκ νέου ο ίδιος πολίτης στην ίδια αρχή, πριν περάσουν από την αρχή αυτή και όλοι οι άλλοι πολίτες. Κανένας πολίτης δεν μπορεί να παγιωθεί σε ένα δημόσιο λειτούργημα, ως "ειδικός" ή "επαγγελματίας".

Η Εκκλησία τού δήμου. 

Είναι το κυρίαρχο σώμα της δημοκρατίας (γενική συνέλευση των πολιτών, θα λέγαμε σήμερα) στο οποίο μετέχουν όλοι οι πολίτες που περιλαμβάνονται στον "έκκλησιαστικόν πίνακα" (από το 20ό έτος της ηλικίας τους και μετά, οπότε έχουν λήξει και οι διετείς στρατιωτικές τους υποχρεώσεις). Αποκλείονται μόνον όσοι έχουν κηρυχθεί "άτιμοι" (έχουν χάσει τα πολιτικά και αστικά τους δικαιώματα).

Έχει απεριόριστες δικαιοδοσίες. Μεταξύ αυτών:

*Ψηφίζει τους νέους νόμους, αφού της υποβληθεί προηγουμένως το σχετικό προβούλευμα 

* Εκλέγει τους αιρετούς άρχοντες.

* Ασκεί τον έλεγχο της διοίκησης.

* Επιβάλλει την ποινή της εξορίας και της δήμευσης της περιουσίας.

* Έχει τον κύριο λόγο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής:

* Έχει, επίσης, τον κύριο λόγο σε στρατιωτικά ζητήματα:

* Ασκεί οικονομική πολιτική:

* Αποφασίζει για θέματα της επίσημης θρησκείας (ίδρυση νέων ναών, εισαγωγή της λατρείας ξένων θεοτήτων, μισθός ιερέων και ιερειών, εισαγωγή νέου τελετουργικού στις επίσημες λατρείες).

Όλοι οι νόμοι αρχίζουν με τη φράση "έδοξε τη βουλή καί τω δήμω"

 

Η Βουλή των πεντακοσίων

Η Βουλή αποτελεί τον κύριο φρουρό του πολιτεύματος και τον στενώτερο παραστάτη της Εκκλησίας. Επεξεργάζεται όλα τα θέματα καθώς και τους νόμους που πρόκειται να συζητηθούν από το δήμο, καταρτίζοντας τα "προβουλεύματα", απαραίτητα για την εισαγωγή οποιουδήποτε ζητήματος για συζήτηση και απόφαση στην Εκκλησία..

Οι βουλευτές ήταν πολίτες ηλικίας 30 ετών και άνω και είχαν ετήσια θητεία.

Με σειρά που οριζόταν επίσης με κλήρο, οι 50 βουλευτές κάθε φυλής γίνονταν "πρυτάνεις" (ένα είδος κυβέρνησης, δηλαδή) για διάστημα ίσο προς το 1/10 του. Από τους πρυτάνεις αναδεικνυόταν, και πάλι με κλήρο, ανά ένας "έπιστάτης των πρυτάνεων" για καθεμιά από τις ημέρες της πρυτανείας της φυλής, ο οποίος κρατούσε τη δημόσια σφραγίδα και τα κλειδιά των ιερών με το θησαυρό και τα αρχεία της πολιτείας και προήδρευε στη βουλή  . Ήταν, δηλαδή, για μια μόνο ημέρα, ό,τι περίπου ο σημερινός πρόεδρος της δημοκρατίας και ο πρωθυπουργός μαζί.

Είχε και οικονομικές αρμοδιότητες, ως γενικός επόπτης των δημοσιονομικών: προσδιόριζε Στη δικαιοδοσία της ανήκε η πρώτη φάση της δοκιμασίας των εννέα αρχόντων, πλην του "γραμματέως των θεσμοθετών. Ο έλεγχος των αρχόντων έδινε μεγάλο κύρος στη Βουλή. Οποιοσδήποτε πολίτης μπορούσε να καταγγείλει έναν άρχοντα στη Βουλή. Όμως η κρίση της δεν ήταν οριστική. Είχε θεσπιστεί και το δικαίωμα της έφεσης ενώπιον της Εκκλησίας ή των δικαστηρίων.

Επιτροπές της Βουλής, άλλες επιτροπές, ειδικοί άρχοντες και αξιωματούχοι

Η βουλή είχε δικαίωμα να καταρτίζει από μέλη της ειδικές επιτροπές κατά αντικείμενο. Από τις επιτροπές αυτές, σπουδαιότερες ήταν οι ακόλουθες:

Για την καλή κατάσταση του στόλου (πλοία, "νεώσοικοι" και εξοπλισμός) την ευθύνη του οποίου είχε αποκλειστικα η Βουλή, εκλέγονταν από μέλη της:

* Οι δέκα "τριηροποιοί" που επέβλεπαν τις ναυπηγήσεις από τους "αρχιτέκτονας επι τάς ναύς", τους οποίους είχε κληρώσει ο δήμος.

* Οι δέκα "αθλοθέται", με 4ετή θητεία, για την προετοιμασία των αγώνων και της πομπής στα μεγάλα Παναθήναια.

Για τη διενέργεια της "ευθύνης", του ελέγχου δηλαδή των αρχόντων μετά τη λήξη της θητείας τους, όσον αφορά τη διαχείριση του δημόσιου Χρήματος, κλη-ρώνονταν από μέλη της Βουλής

* Οι δέκα "λογισταί".

Το πόρισμα υποβαλλόταν στο δικαστήριο, όπου οι άρχοντες λογοδοτούσαν για τις πράξεις τους. Μετά την απαλλαγή τους από το δικαστήριο, ακολουθούσε η διαδικασία των "Δέκα ευθύνων".

Οι "ευθύνοι", κληρωτοί από το δήμο, παραλάμβαναν εντός τριημέρου από την έκ-δοση της απαλλακτικής απόφασης καταγγελίες πολιτών της φυλής τους κατά οποι-ουδήποτε από τους απερχόμενους άρχοντες.

Αν ο εύθυνος έκρινε βάσιμη την κατηγορία, παρέπεμπε το θέμα στα "κατά δήμους δικαστήρια" ή τους "θεσμοθέτας", ανάλογα με το αδίκημα (ιδιωτικής ή δημόσιας φύσης), που με τη σειρά τους, ανέπεμπαν το ζήτημα στο δικαστήριο για επανεξέ-ταση και έκδοση της τελικής απόφασης.

Στον τομέα των δημοσίων οικονομικών, η Βουλή έπρεπε να προσέχει να μην υπερβούν οι δαπάνες τα διαθέσιμα από τον προϋπολογισμό του έτους ποσά.

 Οι δέκα "Ελληνοταμίοι", κληρωτοί από τους πεντακοσιομέδιμνους, υπεύθυνοι για τη διαχείριση του συμμαχικού ταμείου. 

* Ανά δέκα "έπιμεληταί τού έμπορίου", "αγορανόμοι", "μετρονόμοι", "σιτοφύλακες" κ.ά., όλοι κληρωτοί από τον δήμο που επέβλεπαν την ομαλή λειτουργία της αγοράς: να είναι κανονικές οι τιμές, να είναι "καθαρά και ακίβδηλα" τα πωλούμενα αγαθά, να είναι σωστά τα μέτρα και σταθμά κ.τ.λ.

* Οι "επιστάται", επιθεωρητές των δημοσίων έργων (2-5, ανάλογα με το έργο) που ορίζονταν ονομαστικά από τη Βουλή από τους καταλόγους των πολιτών.

Οι Εννέα άρχοντες

Οι εννέα άρχοντες, υπόλειμμα της παλαιάς εξουσίας των αριστοκρατών, παρέμειναν και στα πλαίσια της δημοκρατίας, ως διακοσμητική αρχή, Ελάχιστες διοικητικές υποθέσεις απέμειναν στη δικαιοδοσία. Ειδικότερα:

Ο "επώνυμος άρχων" αναφερόταν και τώρα στα ψηφίσματα της Εκκλησίας και της Βουλής, παραμένοντας έτσι ως χρονολογικός δείκτης για τον προσδιορισμό του έτους. Ο "άρχων βασιλεύς" διατήρησε την προεδρία του Αρείου Πάγου επομένως και την προεδρία σε δίκες για ασέβεια και ιεροσυλία.

Ο "πολέμαρχος" δεν είχε καμία εξουσία καθαρά πολεμικού χαρακτήρα, επιστατούσε δε μόνο στις δημόσιες ταφές των νεκρών του πολέμου και, σε συνεργασία με την Βουλή, Οι δέκα στρατηγοί - Οι λοιποί στρατιωτικοί άρχοντες.

Οι δέκα στρατηγοί εκλέγονται από την Εκκλησία του δήμου (και κατά το γενικό κανόνα, ένας από κάθε φυλή) για ετήσια, όπως και σε όλες τις άλλες αρχές, θητεία

Οι στρατηγοί είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν στις συνεδριάσεις της Βουλής και να εισηγούνται θέματα, που συζητούσε το σώμα και κατάρτιζε προβουλεύματα για να τα υποβάλει στην Εκκλησία του δήμου.

Όλοι οι στρατηγοί είχαν την ίδια εξουσία. Κατά τη διάρκεια μιάς εκστρατείας, τα καθήκοντα καθενός προσδιορίζονταν με κλήρο και άλλαζε καθημερινά ο αρχιστράτηγος. Μόνο η Εκκλησία του δήμου είχε το δικαίωμα να αναθέσει σε ένα συγκεκριμένο στρατηγό το γενικό πρόσταγμα στις επιχειρήσεις μιάς εκστρατείας.

Η Ηλιαία - Λοιπές δικαστικές αρχές

Η δημοκρατία έχει συγκεκριμένη αντίληψη για το ποιό πρέπει να είναι το πολιτικό υποκείμενο: ο πολίτης οφείλει και μπορεί να μετέχει "κρίσεως και αρχής". Ο Αριστοτέλης, από τον οποίο προέρχεται η φράση αυτή, προτάσσει την "κρίση", δηλαδή τη συμμετοχή στη δικαστική εξουσία, της "αρχής", δηλαδή της συμμετοχής στη διακυβέρνηση.

   Η Ηλιαία ήταν το κύριο δικαστήριο της πολιτείας, αποτελούμενο από 6.000 δικαστές ("ηλιασταί"), 600 από κάθε φυλή. Μέλος της μπορούσε να γίνει κάθε πολίτης που είχε συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας του και δεν εκκρεμούσε εναντίον του κατηγορία.

Η κοινωνική πολιτική της δημοκρατίας

Δεν υπάρχει καμμία υπερβολή αν λεχθεί ότι η "Αθηναίων Πολιτεία" ήταν, όχι μόνο το μοναδικό δημοκρατικό πολίτευμα σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας μέχρι και σήμερα, αλλά ταυτόχρονα και το μοναδικό "σοσιαλιστικό".καθώς εκτός από την εξασφάλιση της ελευθερίας και της ζωής των πολιτών λαμβάνονταν μέριμνα για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών των πολιτών.

Με σειρά μέτρων, αντιμετώπισε το πρόβλημα της άνισης κατανομής των αγαθών, ώστε να είναι σε θέση όλοι οι πολίτες να υπηρετούν την πολιτεία, να απολαμβάνουν ήρεμοι τη ζωή τους και να έχουν εξασφαλισμένη εργασία.

Όλα τα μέτρα της δημοκρατικής πολιτείας κατέτειναν στην εξασφάλιση της κοινωνικής γαλήνης και της προστασίας των πολιτών, την παροχή εργασίας σε όλους και την πνευματική ανάπτυξή τους με τη διοργάνωση δραματικών και μουσικών αγώνων.

Δίνοντας στις λαϊκές τάξεις τη δυνατότητα να ικανοποιούν τις υλικές τους ανάγκες, η πολιτεία εξασφάλιζε την εσωτερική γαλήνη. Με το σύστημα των "λειτουργιών" οι οικονομικά ισχυρότεροι ήταν υποχρεωμένοι με μια άμεση φορολογία να συνεισφέρουν στην πολιτεία.

 Κυριότερες "λειτουργίες" ήταν:

* Η "τριηραρχία". Ηταν η πιο δαπανηρή από όλες . Οι "τριήραρχοι" αναλάμβαναν τη συντήρηση και γενικώτερα, τη φροντίδα ενός πλοίου, εγκαταλείπτοντας τις εργασίες τους.

* Η "χορηγία", η ανάληψη δηλαδή της δαπάνης για την εκπαίδευση και τον εφοδιασμό του "χορού" που θα μετείχε σε δραματικούς η λυρικούς αγώνες (Παναθήναια, Θαργήλια, Λήναια, Διονύσια "εν άστει").

* Η "γυμνασιαρχία" , για τη διατροφή και εγκύμναση αθλητών που θα επαιρναν μέρος σε γυμνικούς αγώνες .

* Η "εστίαση" για την πραγματοποίηση δημοσίου γεύματος στα μέλη της φυλής σε περίοδο εορτών ή αγώνων.

* Η "αρχιθεωρία" για την αποστολή αθηναϊκής αντιπροσωπείας σε μια απο τις μεγάλες πανελλήνιες εορτές η σε ένα μαντείο.

* Η "αρρηφορία" , ειδική δαπάνη που κατέβαλλαν οι γονείς των αρρηφόρων νεανίδων, για τα έξοδα συμμετοχής τους στα Αρρηφόρια .

Αλλά και η πολιτεία τιμούσε συχνότατα τους πλούσιους πολίτες, που προσέφεραν μεγάλα ποσά γιά λειτουργίες, δίνοντάς τους την άδεια να στήσουν αναμνηστικό μνημείο σε περίπτωση νίκης της ομάδας τους σε δραματικούς ή γυμνικούς αγώνες.

Η πολιτεία ανέθετε και στους μετοίκους μερικές λειτουργίες (εκτός της δαπανηρής τριηραρχίας), όπως γυμνασιαρχίες, καθώς και μερικές άλλες, συμβολικές λειτουργίες ("σκαφηφορία", "υδροφορία", "σκιαδηφορία").

Τελικά είναι ή όχι η αρχαία Ελλάδα η γενέτειρα της Δημοκρατίας;Αναμφίβολα ναι.  Ειδάλλως δεν θα μπορούσαν ποτέ να προφέρουν αυτή τη λέξη οι κομπορρήμονες Ευρωπαίοι «εταίροι» μας.